تأملی در وقوع زمین‌لرزه ۴.۳ ریشتری رضوانشهر گیلان

بنا به گزارش مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در ساعت ۰۹:۵۱:۱۴ ب. ظ روز جمعه ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ زلزله‌ای به بزرگی 4.3 در مقیاس ریشتر در بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر استان گیلان و در عمق ۲۳ کیلومتری سطح زمین به وقوع پیوست.
استان گیلان در ایالت لرزه زمین ساخت البرز واقع شده است. وجود گسل های جنبا و لرزه زای متعدد و همچنین ثبت زمین لرزه های تاریخی و دستگاهی فراوان در استان گیلان، همگی مؤید لرزه خیزی بالا و زمین ساخت جنبای این استان است.
رشته کوه‌های البرز، بخش شمالی رشته کوه‌های آلپ - هیمالیا در غرب آسیا را تشکیل می‌دهند. لرزه‏‌خیزی کوه‏‌های البرز نشانگر ادامه جنبش‌‏های کوهزایی در این گستره است. مطالعات گسترده نشان می‌دهند که در رشته کوه‏‌های البرز بیشتر تغییر شکل‌های پوسته زمین به صورت لرزه‌ای بوده و تغییر شکل‌های غیر لرزه‌ای در آن به مراتب کمتر است.
تغییر شکل‌های پوسته زمین در طول زمان با پارامتری موسوم به استرین (کرنش) قابل توصیف است. به عبارت دیگر تعیین و بررسی تنسور نرخ استرین پوسته زمین، توصیف فرآیندهای ژئودینامیکی مانند تجمع استرین گسل‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد. تا کنون مطالعات مختلفی درباره حرکات پوسته‌ای و چگونگی توزیع دگرشکلی در سطح کشور به ویژه رشته کوه البرز با استفاده از اندازه‌گیری‌های شبکه‌های موردی و دائمی GPS انجام گرفته است. برای مثال می‌توان به مطالعه‌ای اشاره کرد که در بازه زمانی 2000 تا 2008 و با استفاده از مشاهدات 28 ایستگاه دائمی و 54 ایستگاه موردی GPS انجام شد و در آن با بهره‌گیری از میدان سرعت، نرخ لغزش گسل‌های حاشیه‌های شمالی و جنوبی البرز (در قالب کینماتیک پهنه البرز) بررسی گردید.
اما نتایج حاصل از سری‌های زمانی و میدان سرعت و استرین شبکه ایستگاه‌های دائمی سازمان نقشه‌برداری کشور در منطقه البرز حاکی از رژیم فشارشی برشی در قسمت شرقی و فشارش در قسمت غربی و حداکثر فشارش در قسمت مرکزی البرز است. با توجه به میدان سرعت ایستگاه‌های دائمی‌ در منطقه لرزه‌خیزی البرز، نرخ فشارش محض حدود 3 ميلي‌متر در سال بین البرز جنوبی و بلوک ایران مرکزی و نرخ کوتاه‌شدگی 3.3 ميلي‌متر در سال برای البرز مركزي قابل برآورد است. در بخش شرقي البرز، حركت امتدادلغز چپ گرد،  معادل 1.5 تا 2 ميلي‌متر در سال مشاهده شده است. نتایج حاصل از میدان استرین در استان  گیلان نشان‌دهنده نرخ تغییر شکل بیشتری در شمال استان و با روند کاهشی به جنوب آن است. رژیم تکتونیکی فشارشی در استان، که منجر به بالاآمدگی پیوسته رشته کوه‌های البرز از زمان الیگوسن تا عصر حاضر گردیده، با مؤلفه غالب و در راستای تقریباً جنوب شرقی شمال غربی و با روند کاهشی از غرب به شرق و تغییر راستای مشخص است. همچنین نرخ لغزش گسل‌های این استان بر اساس میدان سرعت در محدوه 1.5 میلی‌متر در سال برآورد می‌گردد. نرخ استرین برشی بر مبنای ایستگاه‌های دائمی در استان بین 35 تا 50 نانو استرین در سال است که بر خطر لرزه‌خیزی بالای استان گیلان دلالت دارد.
گسل آستارا (یا گسل تالش) از توان لرزه­‌زایی برخوردار است. وجود سنگ‌­های پی سنگی در بلوک باختری این گسل، نشان دهنده فعالیت آن از زمان پرکامبرین است. جنبایی این گسل را می‌توان مسبب احتمالی این زمین‌لرزه در نظر گرفت. گسل آستارا یک گسل ترادیس (گسل تبدیلی یا انتقالی) با راستای شمالی – جنوبی است که در طول ۱۴۰۰ کیلومتر از ناحیه آستارا تا قفقاز کشیده شده‌است. این گسل در زمین‌ریخت‌شناسی (ژئومورفولوژی) منطقه نقش بزرگی داشته و فروافتادگی دریای خزر در شرق آن بسیار آشکار است. ریخت‌شناسی منطقه نمایانگر عملکرد یک گسل معکوس با افت بسیار زیاد میان کوه‌های تالش و دریای خزر است؛ به طوری که نهشته‌های دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک) را در کنار نهشته‌های جوان قرار می‌دهد. سازوکار ژرفی گسل آستارا، نشان‌گر شیب بسیار ملایم صفحه گسل به سمت جنوب‌غربی است.